Tết Thanh minh 2023 là ngày nào? Mâm cúng và văn khấn Tết Thanh minh

(VOH) - Tết Thanh minh là ngày lễ truyền thống của người Việt Nam, nhằm tưởng nhớ và tỏ lòng hiếu kính đến người thân đã khuất.

Tết Thanh Minh có ý nghĩa quan trọng về tâm linh đối với người Việt. Trong ngày này, dù ai ở đâu, làm gì cũng đều cố gắng thu xếp để quay về ngồi bên mâm cơm sum họp gia đình, cùng người thân tảo mộ, chuẩn bị mâm cúng dâng lên cho ông bà tổ tiên, nhằm tỏ lòng hiếu kính, giữ trọn đạo lý Uống nước nhớ nguồn của dân tộc Việt Nam.

1. Tìm hiểu về Tết Thanh minh

Trong tác phẩm Truyện Kiều, đại thi hào Nguyễn Du có viết:

“Thanh Minh trong tiết tháng Ba

Lễ là tảo mộ, hội là Đạp Thanh…”

Hai câu thơ này khiến nhiều người lầm tưởng rằng, Tết Thanh minh được tính dựa trên lịch Âm, cụ thể là tháng 3 Âm lịch. Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, người ta tính các tiết khí theo lịch dương. Và Thanh minh là một trong 24 tiết khí trong năm.

1.1 Tết Thanh minh là ngày gì?

Tết Thanh minh hay còn gọi là tiết Thanh minh, là tiết khí thứ 5 trong 24 tiết khí hằng năm trong Nông lịch của các quốc gia như Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản… Tiết Thanh minh thường bắt đầu từ ngày 4 - 5/4 Dương lịch đến ngày 20 - 21/4 Dương lịch.

Theo nghĩa đen, “thanh” là khí trong, “minh” là sáng sủa. Thanh minh có nghĩa là trời mát mẻ, quang đãng. Người xưa chọn ngày đầu tiên của tiết Thanh minh để làm ngày Tết Thanh minh. 

Tết Thanh minh không có ngày Âm lịch cố định. Thông thường, ngày lễ này sẽ rơi vào tháng 3 Âm lịch (tức tháng Thìn). Tuy nhiên, do năm Quý Mão 2023 nhuận tháng 2 (có hai tháng 2 Âm lịch) nên Tết Thanh minh năm nay sẽ rơi vào tháng 2 Âm lịch chứ không phải tháng 3.

Vào tiết Thanh minh, con cháu thường đi thăm viếng, tảo mộ, chăm sóc mộ phần của ông bà, tổ tiên, người thân đã khuất để tỏ lòng thành kính và biết ơn. Ngoài ra, những gia đình muốn sửa sang, xây dựng lại mộ phần cũng thường đợi đến ngày này mới động thổ. 

1.2 Tết Thanh minh 2023 là ngày nào?

Vào năm Quý Mão 2023, Tết Thanh minh sẽ rơi vào Thứ Tư, ngày 5/4 Dương lịch (tức ngày 15/2 Âm lịch), sau khi kết thúc tiết Xuân phân và kéo dài đến ngày 20/4.

1.3 Ý nghĩa Tết Thanh minh là gì?

Tuy không phải là cái Tết lớn, nhưng Tết Thanh minh lại gắn liền với đạo lý Uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta. Đó là đạo đức, là bổn phận của con cháu tưởng nhớ đến công lao của tổ phụ, của những người đi trước. Đây chính là ngày giỗ chung để mọi người có dịp báo hiếu, trả nghĩa, đền đáp phần nào công ơn sinh thành tạo dựng của tổ tiên. 

Vì thời tiết lúc này chuyển sang ấm dần, cây cỏ phát triển, bao trùm lên mộ, có khả năng làm sạt lở. Do đó, cần phải cắt cỏ, đắp thêm đất lên mộ. 

Ngoài ra, trong hai câu thơ nổi tiếng trên của Nguyễn Du cũng có nhắc đến hội đạp thanh. Tiết Thanh minh bắt đầu bớt lạnh, cây cối phát triển, nhiều loài hoa nở rộ, là thời điểm thích hợp để đi dã ngoại, ngắm cảnh. Trước đây, nam nữ thanh niên nhân dịp này để du xuân, nên mới có tên gọi là hội đạp thanh (tức giẫm lên cỏ). Ngày nay, một số vùng ở Trung Quốc vẫn còn duy trì lễ hội này. 

2. Nguồn gốc Tết Thanh minh

Tương truyền, Tết Thanh Minh có nguồn gốc từ lễ tế mộ thời cổ đại của đế vương Trung Hoa, sau này, dân gian mô phỏng theo. Vào dịp này, người dân tổ chức thăm mộ phần của tổ tiên, quét dọn, lau chùi sạch sẽ, lâu dần trở thành một phong tục. 

Ngày nay, Tết Thanh minh có sự giao thoa, hòa trộn của các lễ Tết khác. Đây là ngày để các thế hệ con cháu cảm nhận tình cảm gia đình, thể hiện lòng biết ơn và lòng tôn kính đối với ông bà tổ tiên.

Về sau, tín ngưỡng này đã lan rộng đến nhiều nước trong khu vực Đông Á như Việt Nam, Hàn Quốc, Nhật Bản... Và ở mỗi quốc gia, ngày Tết Thanh Minh được tổ chức và kỷ niệm theo cách riêng.

3. Vì sao người Việt đi tảo mộ Tết Thanh minh?

Nói đến Tiết Thanh minh, người ta lại nghĩ đến tục tảo mộ.

3.1 Tục tảo mộ

Khoảng thời gian vào Tết Thanh minh, tiết trời thường ôn hòa, sáng sủa, không khí mát mẻ dễ chịu, vạn vật sinh sôi, tươi tốt. Đây là thời điểm thích hợp để người Việt ra thăm, sửa sang lại mộ phần của những người thân đã khuất. Bởi Tết Thanh minh là dịp hướng về nguồn cội.

Thông thường, vào ngày này, các thành viên trong gia đình sẽ phân chia với nhau, mang theo xẻng, cuốc… ra nghĩa trang để đắp lại mộ cho đầy đặn, quét dọn sạch sẽ, rẫy bỏ cỏ dại, tránh để rắn, chuột đào hang, trâu bò đến phá, quấy rối hay xâm phạm tới linh hồn người đã khuất. Đồng thời chuẩn bị mâm cúng gồm lễ vật, các món mặn hoặc chay để thắp hương, làm lễ cúng mộ.

Ngoài những ngôi mộ được trông nom, săn sóc, còn có những ngôi mộ vô chủ, không người thăm viếng. Những người có lòng nhân đức không khỏi mủi lòng, thường thắp một nén hương, đốt nắm vàng mã cho những ngôi mộ này. Tại các nơi tha ma mộ địa còn có lập một cái am để thờ chung những mồ mả vô chủ gọi là Am chúng sinh, và mỗi cửa am có một bà đồng sớm tối đèn hương thờ phụng.

Đi Tảo mộ ngày Tết Thanh minh, không chỉ có người lớn mà trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi thăm viếng mộ phần. Trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho trẻ sự kính trọng tổ tiên, tiếp nối phong tục truyền thống qua tục viếng mộ. 

Với những gia đình xa quê, vì nhiều lý do khác nhau không có điều kiện để về đúng dịp Tết Thanh minh thì có thể thu xếp ngày về tảo mộ thuận tiện xung quanh thời gian này.

3.2 Những lưu ý khi đi tảo mộ

Theo quan niệm dân gian, khi đi tảo mộ ngày Tết Thanh minh, bạn cần lưu ý những điều sau để tránh gặp xui xẻo.

• Khi đi ngang mộ phần của người khác, không được giẫm đạp, đá đồ cúng. Điều này sẽ mang đến vận xui cho bạn, nhất là trẻ nhỏ, thanh niên cần lưu ý. 
• Phụ nữ đang trong kỳ hành kinh, phụ nữ có thai hay người bị phong hàn thấp khớp thì không nên đi tảo mộ, bởi khí lạnh, năng lượng xấu ở đây.
• Nhiều gia đình thường chụp ảnh làm kỷ niệm khi đi tảo mộ, nhưng điều này không được khuyến khích tại khu vực nghĩa trang. 
• Khi dọn dẹp mộ phần nên thành tâm, dọn dẹp sạch sẽ trước sau, đồng thời kiểm tra tình trạng mộ để tránh bị chuột rắn rết bò vào bên trong. 
• Không nên bàn tán, chỉ trỏ vào mộ người khác để tránh gặp xui xẻo. Đây cũng là việc bày tỏ sự tôn trọng với người đã khuất. 

4. Mâm cúng Tết Thanh minh 2023 ngoài mộ và tại nhà

Ngoài tảo mộ ngày Tết Thanh minh thì tục cúng hay chuẩn bị mâm cúng cũng được người Việt coi trọng. Tùy theo phong tục của từng địa phương và hoàn cảnh của mỗi gia đình mà mâm cúng sẽ có sự khác biệt. Thông thường, mâm cúng Tết Thanh minh sẽ gồm:

• Mâm cỗ mặn với đủ: canh măng nấu mọc, xôi gấc, giò, chả cuốn, gà luộc.
• Mâm cỗ chay thường gồm: xôi chè, oản chuối, chả chay khoai môn, nem chay, bánh trái, chai nước, gạo muối, bỏng, bơ… mang ý nghĩa tín ngưỡng, tưởng nhớ người đã khuất, cầu cho người đã khuất sớm được siêu thoát.
• Hoa tươi (cúc vàng, cúc trắng, loa kèn, cẩm chướng).
• Tiền vàng.

4.1 Lễ cúng Thanh minh ngoài mộ

Lễ cúng tiết Thanh minh ngoài mộ cần chuẩn bị những phần lễ sau:

• Giấy ngũ sắc, nhang, đèn, giấy tiền, vàng bạc, quần áo giấy…
• Các loại bánh và quả tươi.
• Trầu cau, rượu.
• Nước sạch.
• Một số món ăn tùy theo điều kiện mỗi nhà nhưng nên là đồ chay.
• Một bộ tam sinh: Bộ tam sinh dùng để tế trong các đại lễ ngày xưa là ba con vật: bò, heo, dê. Tuy nhiên, hiện nay tùy theo phong tục tập quán của địa phương và hoàn cảnh gia đình mà có thể chuẩn bị lễ này hay không.

Những đồ lễ phải sắp gọn gàng trên đĩa bày và bày trên mặt đất với chiếu, hay tấm lót tại nơi bằng phẳng trước khi thực hiện nghi lễ. Hoa quả, tiền vàng được đặt chung, nhưng lễ mặn phải đặt riêng. Sau đó, thắp nhang, đèn, chỉ nên cắm 1 hoặc 3 nén (kiêng kỵ cắm 2 nén) và vái 3 lần để tỏ lòng thành với quan Thổ Công Thổ Địa rồi mới mời gia tiên trở về và bắt đầu đọc bài khấn vái cho tiết Thanh minh.

Đợi hương tàn, mọi người tiến hành ra khu lăng mộ của gia đình thắp hương và xin phép ông bà cho mình được dọn dẹp. Lễ cúng hoàn tất, mọi người dọn dẹp, sửa sang. Khi tuần hương được 2/3, lúc này, mọi người có thể tạ lễ, hóa vàng, xin lộc và ra về.

Lưu ý:

Lễ cúng sẽ chia làm 2 mâm lễ nhỏ:

• Một mâm dâng thỉnh Thổ thần toàn khu vực nghĩa trang.
• Một mâm dâng cúng riêng cho phần mộ người thân đã khuất. Khi thỉnh lễ, gia chủ sẽ dâng hương nơi bàn thờ Thổ thần toàn khu vực nghĩa trang trước, sau đó mới đến phần cúng cho phần mộ người thân.

4.2 Cúng Thanh minh tại nhà

Trước tiên, gia chủ nên dọn dẹp nhà cửa gọn gàng, lau sạch bụi trên bàn thờ gia tiên. 

Phần lễ vật cúng tại nhà không cần quá cầu kỳ. Bạn có thể làm mâm cúng Tết Thanh minh với đầy đủ các món mặn và một số lễ vật khác như hoa quả, hoa tươi, trầu cau, vàng mã… Các gia đình Phật tử chuẩn bị mâm cúng chay. 

Một số gia đình không nấu cỗ cúng sẽ chuẩn bị mâm lễ ngọt có: hoa quả, bánh kẹo, trà tàu, thuốc lá… để tỏ lòng tưởng nhớ, tri ân tổ tiên.

Khi bày lễ vật cúng lên bàn thờ, gia chủ phải mặc quần áo chỉnh tề, sạch sẽ, tạo không khí trang nghiêm để tỏ lòng tôn kính, sau đó lên hương, vái lạy tổ tiên và đọc văn khấn Tết Thanh minh tại nhà.  Khi một tuần hương cháy hết thì gia đình có thể hóa vàng và xin thụ hưởng lộc.

5. Văn khấn Tết Thanh minh

Ngoài mâm cúng, bạn cũng cần chuẩn bị bài cúng Tết Thanh minh để ông bà tổ tiên chứng giám lòng thành, phù hộ cho gia đình an yên. 

5.1 Bài cúng Tết Thanh minh tại gia

Gia chủ sửa sang quần áo nghiêm túc, đứng trước hương án, thắp hương, đốt đèn, sau đó khấn:

Nam mô A di Đà Phật!

Nam mô A di Đà Phật!

Nam mô A di Đà Phật!

Con lạy chín phương trời, mười phương chư phật, chư phật mười phương.

Con lạy gia tiên tiền tổ, họ hàng nội ngoại hai bên gia tộc họ…

Con lạy bà tổ cô ông mãnh, ông bà, cô bé Đỏ, cậu bé Đỏ tại gia

Hôm nay là ngày... tháng... năm...

Nay con giữ việc phụng thờ tên là..., tuổi…, sinh tại xã..., huyện..., tỉnh... cùng toàn gia, trước bàn thờ gia tiên cúi đầu bái lễ.

Kính mời thổ công Táo quân đồng lai cách cảm.

Kính dâng lễ bạc: trầu rượu, trà nước, vàng hương, hoa quả cùng phẩm vật lòng thành nhân dịp tiết Thanh Minh, kính mời hương hồn nội ngoại tổ tiên, kỵ, cụ, ông bà, cha mẹ, cô dì chú bác, anh chị em chứng giám và hưởng lễ.

Con thành tâm thành kính cúi xin gia tiên tiền tổ, bà tổ cô ông mãnh, ông bà… phù hộ độ trì, đề tâm xếp nếp, vuốt ve che chở cho đại gia đình con bình an, thịnh vượng, ba tháng mùa hè chín tháng mùa đông đều mát mẻ, tốt tươi. Điều lành mang lại, điều dữ mang đi cho công việc của gia đình con đều thuận buồn xuôi gió, gặp nhiều may mắn.

Chúng con kính dâng lễ bạc tâm thành, cúi xin gia tiên chứng minh chứng giám cho lòng thành của toàn thể gia quyến.

Nam mô A di Đà Phật!

Nam mô A di Đà Phật!

Nam mô A di Đà Phật!

Sau khi đọc xong bài khấn, gia chủ vái ba vái, chờ tuần hương sau đó hóa vàng, hạ mâm lễ để thụ lộc.

5.2 Bài cúng Tết Thanh minh ngoài mộ

Dưới đây là bài văn khấn Âm phần long mạch theo sách Văn khấn cổ truyền của Đại đức Thích Thanh Tâm, NXB Thời đại:

Nam mô A Di Đà Phật (3 lần).

Con lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.

Con kính lạy hoàng thiên hậu thổ, chư vị tôn thần.

Con kính lạy các ngài thần linh bản xứ cai quản trong khu vực này.

Hôm nay là ngày: ...

Tín chủ chúng con là: (tên người khấn).

Ngụ tại: (địa chỉ của nhà tín chủ).

Nhân Tết Thanh minh, tín chủ con thành tâm sắm lễ, quả cau lá trầu, hương hoa trà quả, thắp nén tâm hương kính dâng trước án, kính mời chư vị tôn thần lai lâm chiếu giám.

Gia đình chúng con có ngôi mộ của: (cha, ông hay cụ tam đại, tứ đại theo vai của người dưới mộ so với tín chủ), táng tại xứ này, nay muốn sửa sang xây đắp.

Vì vậy chúng con xin kính cáo các đấng thần linh, thổ công, thổ phủ, long mạch, tiền chu tước, hậu huyền vũ, tả thanh long, hữu bạch hổ và chư vị tôn thần cai quản trong khu vực này.

Chúng con kính mời các vị chư thần về đây chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, độ cho vong linh được an nhàn yên ổn, siêu thoát.

Cúi xin các vị phù hộ độ trì cho tín chủ chúng con toàn gia mạnh khỏe an bình, bốn mùa không tật ách, tám tiết hưởng thái bình.

Nam mô A Di Đà Phật (3 lần).

Tết Thanh minh đã trở thành ngày lễ quan trọng, đi sâu vào tiềm thức của biết bao người Việt Nam. Đây không chỉ là dịp để tỏ lòng thành kính, mà còn mang đến những giây phút gắn kết, những kỷ niệm đẹp cùng người thân. Hãy cùng nhau trân trọng những giá trị truyền thống, giữ gìn tình cảm gia đình, để mỗi ngày đều tràn đầy niềm hạnh phúc và yêu thương. 

https://voh.com.vn/song-dep/tet-thanh-minh-472538.html

 Bùi Thị Mỹ Linh/Tổng hợp